RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Eerste nederzettingen, boeren aan de grens.
Ergens voor de Tweede Wereldoorlog werden ten zuiden van Buurse in het Zendvelderveld interessante vondsten gedaan: 20 scherven van handgevormd aardewerk, acht stukken door mensen bewerkt vuursteen en een stuk van een stenen bijl. De vondsten kwamen duidelijk uit de prehistorie en wijzen op een nederzetting die daar moet hebben gelegen. Twee van de scherven zijn versierd met een visgraatmotief. Deze versiering maakt het mogelijk om de vondsten nauwkeuriger te dateren, omdat elk tijdperk zijn eigen materialen, vormen en versieringen kent.
De versierde scherven uit het Zendvelderveld horen bij het aardewerk van wat archeologen de Enkelgrafcultuur noemen. Dit was een boerenbevolking die leefde aan het eind van de nieuwe steentijd (het neolithicum), tussen ongeveer 2900 en 2500 voor Christus. Er woonden een paar families in een kleine nederzetting van niet meer dan enkele boerderijen op nog geen kilometer van de huidige Duitse grens.
De meest ingrijpende ontwikkeling in de lange geschiedenis van de mensheid is de overgang van een leven als rondtrekkend jager/verzamelaar naar een leven op een vaste plek als boer, ook wel neolithische revolutie genoemd. Vanaf het eerste leven heeft de mensheid binnen het nog natuurlijke landschap een mobiele levenswijze gehad. Men leefde van het voedsel dat de natuur uit leverde in de vorm van wilde planten en dieren. Na vele duizenden jaren zo geleefd te hebben, ontwikkelden mensen in West-Azië een fundamenteel andere manier van bestaan. Ze bleven op één plek wonen en begonnen hun eigen voedsel te produceren.
Ze gingen zelf eetbare planten verbouwen en produceerden zo steeds meer voedsel. Ook werden wilde dieren getemd en zo gefokt, dat die steeds tammer werden en meer vlees, melk en wol gingen leveren. In de loop van dat proces zijn allerlei uitvindingen gedaan en nieuwe technieken ontwikkeld: het bouwen van permanente houten huizen, het bakken van aardewerk, het bewerken van het land met voorlopers van de ploeg, geslepen stenen bijlen voor betere houtbewerking en maalstenen voor het malen van meel. Daarnaast vonden grote sociale veranderingen plaats. Doordat mensen op dezelfde plek bleven wonen en meer voedsel ter beschikking kregen, werden de groepen groter. Daarbinnen konden sommige mensen zich specialiseren in ambachten, omdat ze niet meer voor hun eigen voedsel hoefden te zorgen. Ook namen de verschillen tussen mensen toe.
Eerste boeren
De mensen van de Bandkeramische cultuur (in wat nu Limburg is) waren de eerste boeren die in Nederland hebben geleefd. Van hen dateren de oudste sporen van rond 5300 voor Christus. Deze cultuur vond zijn oorsprong in Centraal-Europa en heeft zich van daaruit verbreid over grote delen van het continent. In de eeuwen na 5300 voor Christus is deze nieuwe leefwijze in de rest van het land overgenomen, ook tot in onze streken.
De boeren van de Enkelgrafcultuur waren niet de eersten in Oost-Nederland. Al eeuwen voor hen hebben de boeren van de Trechterbekercultuur, beter bekend als de hunebeddenbouwers, in Twente gewoond en hun sporen achtergelaten. Bewijs hiervoor bestaat niet alleen uit een hunebed bij Mander in Noord-Twente en scherven die verspreid over de regio zijn gevonden, maar ook uit stenen werktuigen en wapens. Een bijzonder type hiervan is de knophamerbijl; stenen bijlen met een scherpe rand om mee te hakken en een stompe zijde die als hamer kon worden gebruikt. Het is niet zeker of ze bedoeld waren als werktuigen of als wapens. Eén zo’n knophamerbijl werd gevonden ten zuiden van Usselo, bij of in de Rutbeek (het beekje). Omdat de vondstomstandigheden niet exact bekend zijn, verschillen de meningen over of hij in Haaksbergen of in Enschede is gevonden.
In de gemeente Haaksbergen zijn meer vondsten bekend uit de nieuwe steentijd: vuurstenen werktuigen op de Buurser Esch, bewerkte vuursteen en een klopsteen bij erve Harmöle én zeker zeven stenen bijlen uit alle hoeken van de gemeente.
Bronnen:
Louwe Kooijmans, L.P. et al.; 2005. Nederland in de prehistorie, p. 203-335.
Het Verhaal van Haaksbergen 2024
RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. In ieder deel wordt een ander onderwerp behandeld.
Bekijk en beluister hier alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen 2024
Ga naar de start van het Verhaal van Haaksbergen 2024 en de index
Verteller: Wim Oltwater
Opnames en montage: Constance van Wolferen
Tekst en eindredactie: Michel van der Voort
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel.
Een productie van RTV Sternet