RTV Sternet produceert in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: De eerste spoorlijn
Van GOLS naar MBS
Dat langs Haaksbergen een spoorweg is aangelegd, heeft het te danken aan zijn gunstige ligging en de komst van grote fabrieken voor de textielindustrie. De grote man achter de aanleg van de treinverbinding tussen Twente, de Achterhoek en het Ruhrgebied was een textielfabrikant uit Winterswijk: Jan Willink. Hij maakte gebruik van de lokaalspoorwegwet uit 1878. Daardoor was het eenvoudiger geworden om spoorwegen aan te leggen op baanvakken waar met lage snelheid werd gereden. In 1884 kon Haaksbergen een eigen station openen.
De komst van de spoorlijn was vooral het werk van initiatiefcomités in de gemeentes langs de toekomstige spoorlijn. In Haaksbergen waren de directies van de textielfabrieken Jordaan en Ten Hoopen de grote voortrekkers. Het belangrijkste comité was opgericht in Enschede, waar de textielfabriekanten A.J. Blijdenstein, P. ter Kuile, G.J. van Heek, J. Scholten, W. Stroïnk en E. Jannink actie ondernamen. Zij waren betrokken bij de oprichting op 18 juni 1881 van de Gelders-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij (GOLS). De spoorlijn werd op 13 oktober 1884 feestelijk geopend en Haaksbergen kreeg toen een treinverbinding met Neede, Ruurlo, Winterswijk en de andere kant op naar Boekelo en Hengelo. Van Boekelo naar Enschede kon door tegenwerking van Staatsspoor pas een trein rijden vanaf 7 december 1885. Er werden reizigers vervoerd, maar de spoorlijn diende toch vooral voor de aanvoer van steenkool uit Duitsland naar de textielfabrieken.
Langs de spoorlijn lagen bij de stations lange omloopsporen om deze kolentreinen te verwerken. In Haaksbergen had het emplacement twee omloopsporen en aansluitingen voor de textielfabrieken en landbouwcoöperaties. Ten Hoopen had slechts een smalspooraansluiting, die met lorries werd bediend.
Grote gevolgen voor het spoorvervoer had de Eerste Wereldoorlog, omdat toen het vervoer naar en van Duitsland wegviel. Tegen het eind van die oorlog besloten de spoorwegmaatschappijen te gaan samenwerken. Het gevolg was een steeds verdere samensmelting. In 1920 werd de exploitatie van de GOLS overgenomen door de ‘Hollandse IJzeren Spoorweg Maatschappij’. Acht jaar later viel het doek voor de GOLS als zelfstandige spoorwegmaatschappij. De vermindering van het aantal treindiensten op de lokaallijnen was toen al ingezet. Oorzaak was de opkomst van de autobus, waartegen de trein niet kon concurreren.
Laatste reizigerstrein. Als eerste sneuvelde de reizigerslijn naar Hengelo en daarna ook die naar Enschede. Op het station van Haaksbergen zag het 2 oktober 1937 ‘s avonds zwart van de mensen. Zij wilden getuige zijn van de laatste reizigerstrein naar Enschede. Die zou om 22.12 uur moeten vertrekken, maar in Ruurlo is een half uur vertraging opgelopen. Als de locomotief Bello zijn wagons dan eindelijk langs het perron tot stilstand heeft laten komen, biedt een groepje scholieren de machinist en de conducteur elk een doos sigaren aan. Voor die jongelui zal de reis naar de scholen in Enschede voortaan per bus gaan. Onder luid gejuich en gewuif zet de trein zich weer in beweging. In de wagons heerst een opgewonden stemming. Een lamp sneuvelt en de verlichting wordt zelfs even uitgedraaid. Om 23 uur rijdt de locomotief het station van Enschede binnen en dan behoort de reizigersdienst per trein voor Haaksbergen tot het verleden. In omgekeerde richting, vanuit Enschede naar Haaksbergen, was die avond de laatste reizigerstrein vertrokken om 21.24 uur. Op de locomotief hing een bord: ‘Verzoeke van rouwbeklag verschoond te blijven; s.v.p. geen bloemen.’
In de oorlogsjaren 1940-1945 zijn de spoorbanen Neede-Haaksbergen en Hengelo-Boekelo door de bezetter opgebroken. Het materiaal is toen afgevoerd naar het oostfront. De spoorbaan tussen Haaksbergen en Enschede bleef gelukkig in tact. Het traject tussen Boekelo en Enschede verdween door de aanleg van de A35. Het baanvak tussen Haaksbergen en Boekelo kreeg een nieuwe toekomst door de oprichting van de Museum Buurtspoorweg. Deze MBS ging stoomlocomotieven restaureren en treinwagons opknappen, waarmee recreatief tussen deze twee plaatsen heen en weer wordt gereden.
Bronnen:
Historie herleeft van GOLS naar MBS, div. auteurs
Lokaalspoorwegen in Twente en de Achterhoek, 1998 Evert Heusinkveld
Spoorwegen in Winterswijk en omstreken, A. Ligtenbarg
Het Lokaalspoor, MBS.
Kijk hier voor alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen
Verteller: Wim Oltwater
Interview en montage: Constance van Wolferen
Eindredactie: Michel van der Voort
Een productie van RTV Sternet
Het project ‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen