RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Zoutwinning.
Eerste proefboringen bij Buurse
De zoutwinning is van groot economisch belang voor Twente. Boekelo heeft met de zoutwinning het meeste naam gemaakt en de verwerkingsfabriek van Akzo staat in Hengelo langs het Twentekanaal. Veel minder bekend is waar honderd jaar geleden de eerste zoutboringen zijn verricht: dat was bij Buurse.
Dat dit ‘witte goud’ nog steeds gewonnen kan worden, vindt zijn oorzaak in de steenzoutlagen die zich hier op grote diepte bevinden. De oudste afzetting die in Twente nabij het oppervlak is gevonden, is bij laag water zichtbaar in de bedding van de Buurserbeek, ongeveer 150 meter voor de grens. Dit is de Muschelkalk-formatie die circa 245 tot 208 miljoen jaar geleden is gevormd. Nog ouder is de Bontzandsteen-formatie met het zogenaamde Rötzout. Daar weer onder ligt de Zechstein-formatie, die 290 tot 245 miljoen jaren oud is.
De eerste proefboring bij Buurse werd uitgevoerd in 1908, bij de Braambrug. Wat in de steenlagen werd aangetroffen, stemde overeen met de verwachtingen. In 1910 volgden nog twee proefboringen: dichtbij de voormalige school aan de Alsteedseweg en bij de Buurse-sluis bij de Oortjesbrug. Die eerste proefboring had een goed resultaat. Op 270 meter diepte werd zout gevonden in de bovenste laag van het Bontzandsteen. Bij de sluis werden op 322 meter diepte sporen gevonden van het Rötzout. Helaas had men daar niet veel aan, want het waren resten waar het zout al uitgesleten was.
Diepteboringen
Een jaar later zijn nieuwe pogingen gedaan om zout aan te boren op grotere dieptes. Opnieuw was gekozen voor de plek bij de voormalige school aan de Alsteedseweg. Het schoot echter niet op, want het bleek heel moeilijk om door het Triasgesteente heen te komen. Ook gaf het problemen om het gat wijd open te houden. Dat wilde men graag om onderzoek te kunnen doen naar de nòg dieper gelegen steenzoutlagen in de Carboonperiode. Diep kwamen ze wel bij deze proefboring, maar helaas zonder positief resultaat. Op 876 meter werd een drie meter dikke steenzoutlaag aangeboord, die evenals het zout bij de boring bij de Buurse-sluis al gedeeltelijk was opgelost. De verwachtingen waren, dat het hoofdzout bereikt zou worden op een diepte van circa 1000 meter en de steenlagen van het Carboon op circa 1200 meter. Op 918 meter moest deze proefboring worden gestaakt. Men was uitgekomen bij een soort pekelreservoir waar niet verder doorheen kon worden geboord omdat dit gevaar zou opleveren.
In 1918 werd door de regering de Wet op de ontginning van steenzout bij Buurse aangenomen. Het recht van zoutwinning werd in die wet toegekend aan de Staat. Toen tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog de import van steenzout uit Duitsland bijna geheel stil kwam te liggen, was de tijd rijp om het zout uit de eigen bodem te gaan halen. Het recht om dat bij Buurse te gaan doen werd toegewezen aan J.P. Vis. Samen met A.A. Kolff en L.F.D. van der Minne was hij op 13 juli 1918 de oprichter van de N.V. Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie (KNZ) in Boekelo. Het jaar daarop kon de zoutfabriek in bedrijf worden genomen.
De boringen bij Buurse waren de eerste die hadden aangetoond dat zich in de Nederlandse bodem winbare zoutlagen bevonden. Daardoor kon de KNZ ontstaan, die zou uitgroeien tot de grootste zoutzieder ter wereld. Hier wordt elk jaar 2,5 miljoen ton zout geproduceerd. De zoutlagen in de Twentse bodem zijn genoeg om met de winning nog honderden jaren vooruit te kunnen.
Eind november 2010, bijna honderd jaar na die eerste boringen bij Buurse, begon AkzoNobel aan de Wissinkbrinkweg bij Haaksbergen met een proefboring. Vier maanden later kon Akzo bekend maken dat op een diepte tussen 640 en 970 meter zout is gevonden, geschikt voor consumptie.
Bronnen:
Forbes, R.J. Het zout der aarde.
Rappol, M.(red.) In de bodem van Salland en Twente.
Dr. Troost, S. Koninklijk Zout.
Waterschoot van der Gracht, W.A.J.M. Eindverslag der Rijksopsporingsdienst van Delfstoffen in Nederland 1903-1916.
Het Verhaal van Haaksbergen 2024
RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. In ieder deel wordt een ander onderwerp behandeld.
Bekijk en beluister hier alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen 2024
Ga naar de start van het Verhaal van Haaksbergen 2024 en de index
Verteller: Wim Oltwater
Opnames en montage: Constance van Wolferen
Tekst en eindredactie: Michel van der Voort
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel.
Een productie van RTV Sternet