Het Verhaal van Haaksbergen: 34 VIDEO Eerste Wereldoorlog (1914-1918)

RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Eerste Wereldoorlog, smokkelen en Spaanse griep.

Bij de twee wereldoorlogen in de vorige eeuw denkt iedereen in Nederland vooral aan de jaren tussen 1940 en 1945. Dat is goed verklaarbaar, want ons land wist door een neutrale opstelling in de Eerste Wereldoorlog buiten het strijdtoneel te blijven. Ongemerkt ging die periode tussen 1914 en 1918 echter niet aan Haaksbergen voorbij. De grenzen moesten extra goed worden bewaakt en daarom werden hier militairen naartoe gedirigeerd. Ze werden ondergebracht in het gemeentehuis aan de Brink. Bij Buurse kwam een verdedigingsstelling en aan de Eibergsestraat bij de Ambachtstraat werd een heuse wegversperring aangelegd.

De oorlog speelde zich af tussen Duitsland met Oostenrijk en Hongarije tegen zo ongeveer de rest van Europa. Het was Nederland dan wel gelukt om zich erbuiten te houden, last had ons land er wel van. Diverse levensbehoeften werden schaars, De mensen probeerden die producten toch te krijgen en dat leidde tot een flinke toename van het smokkelen. Voor de soldaten die langs de grens patrouilleerden, werd het een belangrijke taak om dit smokkelen te bestrijden.

Paarden, koeien, koffie, thee, brandstoffen en nog veel meer vonden in het Duitse grensgebied hun weg naar Nederland. Veel smokkelaars werden gesnapt, raakten hun smokkelwaren kwijt en kregen een hoge boete. Toen dat niet meer hielp, werden gevangenisstraffen uitgedeeld, waardoor de gevangenissen heel snel heel vol raakten. Het gebrek aan allerlei levensmiddelen betekende dat allerlei producten op de bon gingen. Daarmee konden de mensen brood, melk, aardappelen vlees, klompen, schoenen, kolen en andere waren kopen. Door het tekort ontstond er een levendige zwarte handel. Om de nood te verlichten mochten arme mensen in het Haaksberger- en Buurserveen gratis turf steken voor de kachel.

De Duitse troepen trokken in het begin van de oorlog via België naar Frankrijk. Na de verovering van Antwerpen sloeg een miljoen Belgen op de vlucht naar Nederland. Haaksbergen telde toen 6200 inwoners en moest 60 vluchtelingen opvangen. Ze kwamen te wonen in huizen aan de Molenstraat en in de school op de Markt. Hun Belgische franken konden ze hier wisselen bij Derk Jordaan, wat mede leidde tot het ontstaan van de Bank Jordaan. Na afloop van het oorlogsgeweld keerden bijna alle vluchtelingen naar België terug. Slechts een enkeling bleef hier voorgoed.

Spaanse griep

Er was nog iets dat Haaksbergen aan de oorlog overhield: de Spaanse griep. De oorsprong van deze ziekte lag in de Verenigde Staten. Het werd de Spaanse griep genoemd omdat het kranten in Spanje waren geweest die hier het eerst over schreven. Eind augustus 1918 maakte de krant melding van slachtoffers en nieuwe gevallen in de buurschap Holthuizen. Twee maanden later had de griep een epidemisch karakter aangenomen, waarop de scholen moesten sluiten. Tot in het voorjaar van 1919 vielen er nog slachtoffers. De verschijnselen van deze ziekte leken op griep, met hoge koorts, hoesten, spierpijn en een zere keel. Maar al snel werd het steeds moeilijker om te eten en te drinken, waarna binnen enkele dagen de dood kon intreden. Vooral jonge volwassenen waren de dupe.

In augustus 1918, toen de oorlog op zijn eind liep, had de helft van de Amerikaanse soldaten in Europa deze ziekte en 43.000 man overleefden het niet. Dat het virus zich kon verspreiden had alles te maken met die oorlog. De besmetting greep nog sneller om zich heen toen na afloop van de oorlog de soldaten overal in feestelijke massabijeenkomsten werden onthaald. In Amerika stierven 700.000 mensen, in Engeland 400.000, in Frankrijk 200.000 en in Nederland 27.000. Wereldwijd kwam de schatting uit op rond 40 miljoen slachtoffers. Even snel als het virus was gekomen, verdween het weer.

Duitsland, Oostenrijk en Hongarije verkeerden na hun nederlaag in grote nood. Daarom werden duizenden kinderen uit die landen voor herstel van hun gezondheid opgenomen in Nederlandse gezinnen, ook in Haaksbergen.

Bronnen:
Belgische vluchtelingen, Aold Hoksebarge, augustus 2007
Historie van Haaksbergen deel 3, 1987
Haaksbergen voor en na 1188: 1988, ing.W.E. ten Asbroek

Het Verhaal van Haaksbergen 2024

RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. In ieder deel wordt een ander onderwerp behandeld.

Bekijk en beluister hier alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen 2024

Ga naar de start van het Verhaal van Haaksbergen 2024 en de index

Verteller: Wim Oltwater
Opnames en montage: Constance van Wolferen
Tekst en eindredactie: Michel van der Voort
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel.
Een productie van RTV Sternet