
RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Crisisjaren, werkverschaffing en opkomst NSB.
‘De grote depressie’ of ‘de crisisjaren’, zo worden de jaren 1929 tot 1940 meestal genoemd. Ook Nederland kampte met ernstige problemen, zoals een snel gestegen werkloosheid. In Haaksbergen was het geen slechte tijd. Er gebeurde in die jaren veel in het dorp. De textielfabrieken van Jordaan, Ten Hoopen en ‘t Vilt beleefden in die tijd zelfs grote voorspoed en kenden veel groei. Verder kwamen er een nieuwe zuivelfabriek en maakte EHCO-KLM een goede start met zijn naaiateliers.
De crisis van die jaren dertig was al in 1929 begonnen, toen in oktober de aandelenbeurs in de Verenigde Staten instortte. De crisis breidde zich over de hele wereld uit. Bedrijven stopten ermee of hadden minder werk en moesten mensen ontslaan. In 1930 waren er in Nederland ongeveer 100.000 mensen zonder werk, in 1936 bijna vijf keer zoveel.
De regering besloot de werklozen te helpen, maar ‘de steun’ mocht niet te hoog zijn, want dan werd gevreesd dat de werklozen wel eens lui konden worden. Daarom kreeg een werkloze net genoeg geld om de huur en een eenvoudige maaltijd te betalen. Om ‘stiekem werken’ tegen te gaan, moesten werklozen dagelijks voor controle naar een stempellokaal. Soms werden werklozen verplicht om voor de overheid werk te verrichten. In het kader van die werkverschaffing is bijvoorbeeld het Twentekanaal gegraven.
De regering slaagde er niet in om de economie te laten groeien en de werkloosheid te verminderen. Daardoor gingen veel mensen twijfelen aan onze democratie. Zo ontstond een voedingsbodem voor een anti-democratische nieuwe partij, de NSB. Deze was erg autoritair en gaf de Joden van alle misère de schuld. Ook was er sympathie voor een sterke leider, zoals in Duitsland Adolf Hitler.
Textielbedrijven
Aan Haaksbergen ging veel van de crisisellende voorbij. De textielbedrijven van Jordaan, Ten Hoopen en ‘t Vilt ging het voor de wind, ondanks een staking in de weverijen tegen een verlaging van de lonen. Jordaan moest door de toegenomen vraag naar huishoudtextiel en beddengoed zelfs op zoek naar meer ruimte. En de zuivelfabriek groeide zo hard dat er een nieuwe fabriek moest worden gebouwd, die kwam te staan op de Biester. Ondanks de problemen elders, durfden de gebroeders Van Lochem het aan om de Eerste Haaksbergsche Confectie Onderneming op te richten, de EHCO. Door goede contacten met de luchtvaartmaatschappij KLM, werd de naam later EHCO-KLM.
Reeds lang had Haaksbergen een spoorverbinding met Enschede en Winterswijk. In de crisisjaren daalde het personenvervoer enorm en dus werd dat treinvervoer gestaakt. Het goederenvervoer bleef wel overeind, voornamelijk voor de textielindustrie.
Het gebied rond het station, met name aan de kant van de Parallelweg, is altijd belangrijk geweest voor de boeren. Hier stond de melkfabriek en de boerenbond had daar haar opslagruimtes en de Boerenleenbank (voorloper Rabobank) had hier haar eerste kantoor. Het vroegere gebouw van de Landbouwvereniging is het enige dat nog herinnert aan die glorietijd.
Een andere bedrijvigheid was De Twentsche Wollenstoffen Fabriek, waar van oude wollen stoffen vezels werden gemaakt voor de wolspinnerijen. In 1930 werd het pand met bijbehorend terrein verkocht aan de Twentsche Kabel Fabriek, die daar laag- en hoogspanningkabels ging fabriceren. In 1937 werd ‘t Vilt opgericht, waar dekens werden gemaakt voor de strokarton-, papier- en textielindustrie.
Belasting
In die tijd moest vanzelfsprekend iedereen belasting betalen, dus ook de inwoners van Haaksbergen. Om een uittocht van rijke inwoners naar het goedkoopte-eiland België te voorkomen, voerde het gemeentebestuur een flinke belastingverlaging door.
Na de Eerste Wereldoorlog nam het gemotoriseerde verkeer erg toe. Om ongelukken in de smalle straten te voorkomen, kwam er een maximumsnelheid van 20 km per uur. Om dit te kunnen controleren kreeg de politie twee snelheidsmeters, die ongeveer 6 euro per stuk kostten. De bestrating in het dorp werd verbeterd en ook werden waterleiding en riolering aangelegd.
Bronnen:
Geschiedenis van Haaksbergen, deel III.
Wikipedia, de vrije encyclopedie.
Heeren en helden van Haaksbergen, dr. W. Nijhof.
Historie van Haaksbergen, 1987.
Het Verhaal van Haaksbergen 2024
RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. In ieder deel wordt een ander onderwerp behandeld.
Bekijk en beluister hier alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen 2024
Ga naar de start van het Verhaal van Haaksbergen 2024 en de index
Verteller: Wim Oltwater
Opnames en montage: Constance van Wolferen
Tekst en eindredactie: Michel van der Voort
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel.
Een productie van RTV Sternet