Het Verhaal van Haaksbergen: 37 VIDEO Tweede Wereldoorlog (1940-1945)

RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Tweede Wereldoorlog, mevrouw Kempkes, verzetsstrijdster.

De intocht van de Duitse troepen op 10 mei 1940 leidde in het dorp tot grote verslagenheid. Langs de grens waren er ook toen veel verbindingen met het buurland. Boeren uit Buurse deden zaken met boeren uit Alstätte. Er werden ‘grensoverschrijdende’ huwelijken gesloten. Zo woonden bij het uitbreken van de oorlog in Haaksbergen meer dan 60 Duitse vrouwen. Zij hadden hier hun werk, vaak als dienstmeisje. Of waren met een Nederlandse man getrouwd. Ook waren er joodse Duitsers die naar Nederland waren gevlucht.

De oorlog verstoorde de samenleving wreed. Door vijf jaren bezetting verloren 115 Haaksbergenaren hun leven, onder wie 21 weggevoerde joodse mensen. Haaksbergen telde in 1940 een kleine 10.000 inwoners. Velen van hen verdienden hun boterham in de agrarische sector, in winkels en bedrijven, vooral in de textielindustrie. De fabriek van Jordaan was de grootste werkgever. Bijna driekwart van de inwoners was katholiek. Verschillen tussen geloofsgroepen speelden een rol, maar in een dorp waarin iedereen elkaar kende, voelde men zich toch vooral Haaksbergenaar. Dat gold ook voor de 54 joodse inwoners.

Na de inval eisten de Duitsers tientallen openbare en andere gebouwen op en 141 particulieren moesten Duitse militairen bij hen in huis nemen. De joodse medeburgers werd het normale leven onmogelijk gemaakt. Ze mochten niet bij de overheid werken en nergens meer naartoe: niet naar de bibliotheek, niet naar het zwembad, niet naar cafés of restaurants. Het lidmaatschap van verenigingen werd hun verboden, hun kinderen mochten niet meer naar gewone scholen. Joodse winkeliers moesten hun zaak sluiten. Bedrijven konden niet meer normaal draaien.

Verzetsstrijders

In april 1943 moesten alle joden Haaksbergen verlaten om op transport te worden gesteld naar vernietigingskampen in Duitsland. Voor 33 joodse inwoners was dit reden om onder te duiken. In het buitengebied was het risico om onderduikers te verbergen kleiner dan in het dorp. Bij de afgelegen boerderij bij Buurse van boer Derk Johannes Brand werden liefst 12 onderduikers opgevangen. In het dorp waren er ook mensen die tegen de verordeningen van de bezetters durfden in te gaan. Een van de dappere verzetsstrijders was Lida Kempkes, de vrouw van de horlogemaker aan de Blankenburgerstraat 10. Zij blufte zich overal doorheen en was een spil in het net om onderduikers te helpen. Hoewel twee Duitse militairen in haar huis waren ingekwartierd, had ze in haar gezin ook een baby van joodse ouders en bood ze onderdak aan Engelse piloten van neergestorte vliegtuigen. Na de oorlog was ze verbitterd. “Hebben de mensen dan niets geleerd? Is het allemaal voor niets geweest?” Ze weigerde aanvankelijk een kruisje voor haar betoonde moed. Israël kende haar voor haar hulp aan ondergedoken joden op 27 oktober 1999 postuum de zeer hoge onderscheiding Yad Vashem toe. Haar naam staat in Jeruzalem in een muur gebeiteld.

Auschwitz

Van de 21 joodse Haaksbergenaren die naar concentratiekampen waren afgevoerd, keerde niemand levend terug. Slager Jopie de Lieme en zijn familie waren de eersten die waren opgepakt, nadat zij zich eerst nog schuil had gehouden in een hutje in het Lankheterbos. Ook het gezin van slager Salomon Frankenhuis kwam om in de gaskamers. Hij had geweigerd onder te duiken, omdat hij zijn gezin bij elkaar wilde houden, niet wetend wat hun in Auschwitz te wachten stond. Zijn jongste dochter Betsie was met haar 9 jaar het jongste Haaksbergse slachtoffer van de jodenvervolging. Naast de synagoge staat een standbeeldje van haar. Voor het winkel/woonhuis aan de Blankenburgerstraat 7 liggen in het trottoir Stölpersteine. Dat zijn kinderkopkeitjes met een messing naamplaatje van mensen die door rassenvervolging om het leven zijn gebracht. Stölperstein is een Duitse term voor struikelsteen, omdat je als vanzelf omlaag gaat kijken.

Op 1 april 1945 reden om 11 uur ‘s morgens Engelse tanks via de Eibergseweg de Markt op. Haaksbergen was weer vrij. Het zou jaren nodig hebben voordat de verstandhouding met de bewoners van het buurland zich zou normaliseren. Ter bezegeling hiervan sloten Haaksbergen en Stadt Ahaus in 1988 een vriendschapsverdrag als partnergemeenten.

Bronnen:
Dorp in de mediene, Rieky Geritz-Koster en Lizelot Karseboom, 1999
Een schets van Haaksbergen 194-1995
Het uur der bevrijding is thans ook voor U aangebroken, HGM Schulten en Jacques Penris, 1975.

Het Verhaal van Haaksbergen 2024

RTV Sternet en de Historische Kring Haaksbergen maken onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. In ieder deel wordt een ander onderwerp behandeld.

Bekijk en beluister hier alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen 2024

Ga naar de start van het Verhaal van Haaksbergen 2024 en de index

Verteller: Wim Oltwater
Opnames en montage: Constance van Wolferen
Tekst en eindredactie: Michel van der Voort
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen
‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel.
Een productie van RTV Sternet