Het Verhaal van Haaksbergen: 7 Hockesberghe (1188)

RTV Sternet produceert in samenwerking met de Historische Kring Haaksbergen onder de noemer ‘Het Verhaal van Haaksbergen’ een serie over de geschiedenis van Haaksbergen. Deze keer is het onderwerp: Hockesberghe

Hoe het dorp aan zijn naam kwam

Haaksbergen bestaat al meer dan 800 jaar en is een van de oudste plaatsen in Twente. Oorspronkelijk was de naam Hockesberghe, die zich in het spraakgebruik ontwikkelde tot Haaksbergen. Bergen worden hier niet aangetroffen, dus is de voor de hand liggende vraag: waar komt die naam vandaan?

De eerste bewoners binnen de huidige gemeentegrenzen vestigden zich lang geleden nabij Buurse langs de Buurserbeek. Die beek stroomde tot ongeveer het jaar 1400 door het dorp en daarlangs is Haaksbergen ontstaan. In het begin was het niet meer dan een nederzetting van enkele schamele huisjes. De boeren leefden van de opbrengsten van hun eigen land en de akkers en weilanden lagen dichtbij de boerderijen. Door gebruik van grotere en betere ploegen konden nieuwe akkers ontgonnen worden. Uit deze tijd stammen erfnamen met het achtervoegsel –borg. Daar is de naam op terug te voeren. Ten tijde van (natuur)gevaar voelde de bevolking zich op verhogingen beschermd (geborgen). Ook landbouwproducten en vee kon men hier bergen. Veel namen die eindigen op -borg lagen langs de Buurserbeek. Met echte bergen heeft dat dus niets te maken.

We komen de naam Hockesberghe voor het eerst tegen in het jaar 1188 in de goederen- en inkomstenlijst van de Duitse graaf Hendrik van Dalen, Heer van Diepenheim. Hierin wordt gesproken over de ‘parochie Hockesberghe’. Dit zou een plaats kunnen zijn voor het opbergen van garven koren of vlas, in het Duits: hocken. In het Nederlands betekende hurken een verlaging. Haaksbergen zou dan een laagte zijn tussen twee ‘bergen’: de Honesch (hoge es) en de Zienesch (lage es). Hockesberghe ontwikkelde zich in het spraakgebruik via Huckesberghe en Haexbergen tot Haaksbergen.

De kerkdorpen

De oudst bekende vorm van de naam Buurse is Burse.
Vanaf 1220 komt Buurse voor als eigennaam van de Heren van Buurse, Burse of van Buerse. Burs is ook een plantennaam die zowel moerasrozemarijn als gagel kan betekenen. Het is waarschijnlijk dat Burse een gebied was waar veel bors (gagel) groeide. Dit werd gebruikt bij het brouwen van bier.
Het kerkdorp Sint Isidorushoeve dankt zijn naam aan de heilige Isidorus, beschermheilige van het platteland. Het katholieke dorp is ontstaan rond de Sint Isidoruskerk, gereed gekomen in 1928.
De naam Veldmaat komt van hoeve De Veldmaat in het buitengebied tussen de weg naar Hengelo en naar Enschede. De omliggende landerijen waren Het Veldmater Veld. Omdat de bewoners arm waren, moesten ze in de Pancratiuskerk op de achterste banken zitten. Die werden steeds voller. Pastoor Wienholts nam daarom in 1929 het initiatief voor een eigen kerk in de Veldmaat, de St. Bonifatiuskerk, ingewijd in 1934. Daaromheen is het kerkdorp gegroeid, met winkels, scholen en een eigen verenigingsleven.

Gemeentewapen

Bij Koninklijk Besluit van 5 januari 1948 is aan Haaksbergen een gemeentewapen verleend: een in rood omgekeerd pentagram van goud, het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen. Het omgekeerde pentagram zou een weergave zijn van het vroegere gericht Haaksbergen met de marken Langelo, Brammelo, Buurse, Eppenzolder/Stepelo in combinatie met Holthuizen, en Boekelo (ongeveer het huidige St. Isidorushoeve). In het midden van het wapen staat de marke Haaksbergen/Honesch.

Gemeentevlag

De vlag van Haaksbergen is na overleg met de Hoge Raad van Adel door de raad vastgesteld op 21 maart 1962. De kleur rood komt van het gemeentewapen; de kleur blauw symboliseert de Buurserbeek, die historisch zo belangrijk was voor Haaksbergen.

Samenwerking

Sinds 1988 heeft Haaksbergen een officieel partnerschapsverdrag met de Duitse buurgemeente Ahaus. In het kader daarvan zijn er tal van onderlinge contacten, zowel op bestuurlijk als op verenigingsniveau. Een vriendschapsverdrag is in 1994 gesloten met de Hongaarse gemeente Nagykörös. Van belang voor Haaksbergen is de Euregio. Daarin werken sinds 1958 de Nederlandse en Duitse gemeenten in het grensgebied samen aan de opbouw en versterking van grensoverschrijdende structuren.

Bronnen:
Historie van Haaksbergen, deel I
Haaksbergen 800, een boek vol herinneringen.
Artikelen Twentsche Courant en Haaksberger Koerier.
Website Gemeente Haaksbergen.

Kijk hier voor alle afleveringen van het Verhaal van Haaksbergen

Vertellers: Christa Wensink en Peter Jan Schoonen
Montage: Constance van Wolferen
Eindredactie: Michel van der Voort
Een productie van RTV Sternet

Het project ‘Het verhaal van Haaksbergen’ is mede mogelijk gemaakt door de Provincie Overijssel
Met dank aan de Historische Kring Haaksbergen